Turkish Studies

International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016, p. 117-130
DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9807
ISSN: 1308-2140, ANKARA-TURKEY

Article Info/Makale Bilgisi

 Received/Geliş: 18.07.2016 Accepted/Kabul: 20.09.2016
 Referees/Hakemler: Doç. Dr. Barış ÖZDAL – Doç. Dr. Fehmi Ali
ILDIR

This article was checked by iThenticate.

ULUS DEVLET - YURTTAŞLIK İLİŞKİLERİ KARŞISINDA

KÜRESEL BİR TAVIR ALIŞ: KOZMOPOLİTANİZM

Levent BÖRKLÜOĞLU*

ÖZET
İnsanoğlunun eski çağlardan bu yana belirli bir coğrafya yahut
etnik aidiyet ile kendisini sınırlamak istememe eğilimi sıkça vurgulanan
bir husustur. Kişilerin vatan olarak yeryüzünü görmesi, gittiği her yerde
karşılaşmış olduğu kültürlere uyum sağlama ve beraberinde bu
kültürlerle kaynaşarak bir parçası hâline gelme isteği kozmopolit bir
toplum inşasını oluşturma arzusu yönünde belirleyici bir etken
olmuştur. Fransız Devrimi sonrasında ortaya çıkan ulus devlet
yapılanmaları, köken, etnisite, kimlik gibi unsurların tekçi bir yapı
şeklinde daha güçlü olarak dizayn edilmesinin önünü açmış; yurttaşlık
bağı ile de bu oluşumun hukuksal alt yapısı tamamlanmıştır.
Küreselleşen dünya ile birlikte ise ulus, ülke, devlet gibi kavramlar
yeniden sorgulanmaya başlanmış; ulusal kimlik ve aidiyetler bu
bağlamda yeni bir dönüşüm geçirmiştir. Günümüz dünyasında
kozmopolit düşünce, bireylere sağlanan seyahat özgürlükleri, belli
uluslararası oluşumların ortakları konumundaki ülkeler arasında
vizelerin kaldırılması gibi hamlelerle birlikte kişilerin kendisini yeryüzü
vatandaşı olarak tanımlamasını sağladığını ve vatan olarak belirli bir
toprak parçasına ait hissetme gibi bir zorunluluğu olmadığını
savunmuştur.
Bu çalışma, gelinen noktada kozmopolit düşünce anlayışının
temsilcilerinin öne sürdüğü temel tezleri ortaya koyup, bu bağlamda
kozmopolitanizme yöneltilen eleştirileri de dikkate alarak bütün bu
veriler ışığında ulus devlet anlayışının önemini koruyup korumadığı
sorusunu bir sonuca bağlamaya çalışacaktır.
Anahtar Kelimeler: Kozmopolitanizm, ulus devlet, yurttaşlık

* Arş. Gör. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi, El-mek:
levent.borkluoglu@gmail.com
118 Levent BÖRKLÜOĞLU

A GLOBAL ATTITUDE AGAINST NATION STATE-CITIZENSHIP

RELATIONSHIPS: COSMOPOLITANISM

ABSTRACT
It is a commonly emphasized matter that humankind has not
wanted to limit themselves to one geography or ethnical belonging since
the early ages. The desire to take the whole universe as one's land, to
adapt to various cultures and be a part of these cultures has been a
determinant factor with respect to creating a cosmopolite society. Nation
states emerged after the French Revolution paved the way for designing
elements such as origin, ethnicity, and identity monastically and legal
infrastructure of this formation was completed through compact of
citizenship.
Together with the globalising world, concepts such as nation,
country, and state are being re-questioned and national identity and
belonging has gone through a transformation. In today's world,
cosmopolitan ideology advocates that moves such as freedom of travel
and abolishing visa regimes among countries in international
organizations enable individuals to define themselves as global citizens
and not to feel the necessity of belonging to a piece of land as their land.
This study aims to answer the question whether nation state is still
preserving its importance or not by revealing the main arguments of
representatives of cosmopolitan ideology by considering all the criticism
against cosmopolitanism

STRUCTURED ABSTRACT
It is claimed that economic/financial dimensions of globalism has
led to a serious depreciation on nation states. Furthermore, it is argued
that as political decision makers states have yielded to regional and
supra-national structures. Connections beyond one country's land
becoming prevalent have brought along identities that are not connected
to a certain national piece of land and cosmopolitan cooperation.
It is possible to address many factors that enabled the revival of
cosmopolitan ideology historically. The spread of trade following the rapid
rise of capitalism, geographical journeys, and explorations aroused
interest in Hellenistic philosophy. That philosophical approaches put
human mind in the centre with the emergence of human rights concept
brought about the process which pinned the view "world citizenship".
Many intellectuals of that era regarded belonging to transnational society
more valuable than belonging to their own political state. The problems
they had with their state or nation forced them to think more differently
than the reigning ideology and paved the way for developing a
cosmopolitan point of view. "Declaration of Rights of Men and the Citizen"
which was approved in 1789 following the French Revolution was a
product of this ideology and relationships between individual and society,
and between individual and state started to be reshaped.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 119

Individuals being familiar to other cultures in the world and

articulating with and internalising the features of these cultures has been
an important indicator of cosmopolitan ideology. A setting where the
world is accepted to be a single country and compact of citizenship is
formed between individuals and the earth have created the national
habitat of the cosmopolitan society. An individual open to interaction
with every culture regardless of their quality was the ideal human profile
in this natural living space.
Cosmopolitan ideology which was ascribed with various ideological
approaches thanks to free trade that emerged together with the
globalization of economic activities, freedom of individuals and
international labour movements becoming common was adapted to
capitalist system by meeting humans' needs through markets rather than
governments and to socialist order by calling working class to unite
against sovereign powers that possess means of production. In this
context, if assenting to a legislator state authority to provide security is
for the good of people, it can be internationally validated and we can
speak of a worldwide republic that can be established by people. If
sovereignty belongs to people and indivisible, human race should be the
only dominant group in the world.
Moreover, euro-centric supra-national organizations founded to
bring peace and justice to the world again after the world wars are
another development in terms of forming the institutional infrastructure
of cosmopolitanism. Concepts such as "global peace" and "global justice"
have been primary interest of the political public and become main
matters discussed.
However, it would be a rather assertive and optimistic point of view
to expect that reaching glorious targets such as "global state" and "global
citizenship" defined by cosmopolitan ideology in the short term in today's
world since national borders are still maintaining their importance in our
era. Most of the available global economic actors need institutional
regulations and endorsement mechanism that will provide stability to
invest in a region and nation states are and have been the structures that
will provide this environment to these actors.
Besides, the concept nation is still holding good as an indispensable
source of political/cultural belonging for many people. Thanks to global
communication tools and infrastructures, it has been rather easy to
connect with and enter into dialogue with foreign cultures. However,
these relationship networks have increased the awareness towards
features distinguishing nations. Developments that threaten unitary
state structures, mass migrations, and unemployment create an
environment where identities feel threatened and this situation commove
nationalistic tendencies.
Also, it is the nation states that decide on the operations,
structuring, joining to and exiting conditions of and give financial and
political support to actors such as United Nations, the European Union,
and the World Bank which can be qualified as conveyor institutional
actors of cosmopolitan society.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
120 Levent BÖRKLÜOĞLU

It does not seem possible to state that the European Union, which
is founded on the philosophy of building peace in the world, could
accomplish "European citizenship" identity on which all members agree
let alone accomplishing world citizenship. When it comes to trading with
especially cross-continental countries, national interests of member
countries may take precedence over the interests of the union. Besides,
it can be said that nationalistic right parties increased their votes in
elections in parallel to the increasing xenophobia in the member
countries. Member countries' people's feelings such as disturbance from
and animosity towards the other in terms of religion and ethnicity have
affected negatively the "global peace project" title which is one of the most
important titles of the union to a great extent. Hence, extreme movements
such as Nazism etc. cause a decrease in the number of safe zones where
non-Europeans or non-Christians can live.
This attitude of a financial and political institution which claimed
to be the greatest peace project ever towards the others was reacted in
other geographies and different civilizations had to define each other as
enemies. Nation states' financial, political, or cultural interests have been
realities of each historical period and citizens of strong countries have
gained bigger shares. It does not seem likely in the near future to build a
permanent peace, to remove racial, religious, and cultural discrimination
completely and exclude the term country from the political literature in a
world where prosperity is not shared equally.
To conclude, humankind feel they belong to the society and the
lands into which they were born primarily. Traditions, customs, and
teachings of a given culture shape the individual. This individual prides
on historical achievements of her/his nation and meets what she/he feels
in terms of the identity she/he has. No matter what difficulties the
individual faces, the place where she/he will behave and move safely will
be her/his own country as long as she/he is not deprived of basic human
rights. People can seethe with cultures all around the world, adapt to it
partially or completely, listen to the same music, and eat the same food.
However, it would be wrong to expect people to internalize all these
cultural factors and to ask for people to push their values into the
background for the sake of global peace and justice in line with the main
principles of cosmopolitanism.
Keywords: Cosmopolitanism, nation-state, citizenship.

1. GİRİŞ
Eski Yunancada evren/dünya anlamına gelen "cosmos" sözcüğü ile yurttaş anlamına gelen
"polites" sözcüğünün türetilmesinden birleştirilmiş olan Kozmopolitanizm, bir başka deyişle "dünya
vatandaşlığı" kavramı Helenist dönemden günümüze kadar izleri sürülebilecek bir düşünce sistemi
hâline gelmiştir.
İnsanın ya da bireyin ulus olarak tüm bir insanlığı, vatan olarak da bütün evreni görmesi
gerektiğini savunan bu görüş, ulusal kimliklerden sıyrılarak kendini dünyanın her yerine ait hissetme
anlayışını kendisine temel olarak almıştır. İnsanın etnik, kültürel, ulusal vb. kimlikler dışında ortak
bir çatı belirleyerek kendisini huzur ve güvende hissedebileceği bir yeryüzü tasavvuru, kozmopolit
düşünce sisteminin özünü teşkil etmiştir. Bu anlayış uyarınca ulus-devlet, milliyetçilik, vatanseverlik

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 121

gibi olgular dünya üzerinde karşı karşıya kalınan çatışmaların temel sebebi olup, toplumsal anlamda
ötekileştirmeyi tetikleyen dinamiklerdir.
Tarihsel bağlamda kozmopolit düşüncenin canlanmasını sağlayan bir çok unsurdan
bahsedilebilir. Kapitalizmin hızla yükselişe geçmesi sonrasında ticaretin dünyanın geneline
yayılması, yeryüzünün hemen her köşesine düzenlenen seyahatler ve bu seyahatler aracılığıyla
yapılan coğrafi keşifler Helenistik felsefeye olan ilgiyi de uyandırmış; insan hakları kavramının
ortaya çıkmasıyla da felsefi yaklaşımların insan aklını odak alması dünya vatandaşlığı fikrini
perçinleyen süreçleri beraberinde getirmiştir. Dönemin pek çok aydını ulus ötesi topluma ait
üyeliklerini, kendilerini içinde buldukları politik bir devlete olan aidiyetlerinden daha değerli
görmüşlerdir. Özgür düşünce bağlamında mensubu bulundukları devlet yahut ulus ile yaşadıkları
sorun ve anlaşmazlıklar onları muktedir anlayıştan farklı düşünmeye itmiş, insanlığı ilgilendiren
meseleler karşısında kozmopolit bir bakış açısı geliştirmelerinin önünü açmıştır. Fransız Devrimi
sonrasında kabul edilen 26 Ağustos 1789 tarihli "İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi" bu kozmopolit
düşünce sisteminin bir ürünü olarak ortaya çıkmış olup, birey-toplum, birey-devlet arasındaki
ilişkileri yeniden biçimlendirmeye başlamıştır.
On sekizinci yüzyılda Kozmopolitanizm kavramı, ulusal/kültürel bağları dolayısıyla kenedi
dışındakilere karşı herhangi bir önyargı beslemeyen, hangi isim altında olursa olsun bir dini veya
siyasi otoriteye biat etmeyi reddeden bireyleri tanımlamak için kullanılmıştır. Bunun yanı sıra
kendisini sabit bir yere bağlı kılmayan, seyahat etmeye düşkün, uluslararası ağlarlarla sürekli temas
hâlinde olan ve gittiği hiçbir yerde yabancılık hissetmediği gibi kaldığı her yeri evi gibi gören kişileri
de ifade etmiştir.
Ekonomik faaliyetlerin küreselleşmesiyle birlikte ticaretin serbestliği, bireylerin özgürlüğü,
uluslararası işçi hareketlerinin yaygınlaşması birlikte ideolojik açıdan farklı yakıştırmalara tabi
tutulan Kozmopolitanizm, insanların ihtiyaçlarının hükümetler değil piyasalar tarafından
karşılanması ile kapitalist sisteme, yeryüzündeki tüm emekçi sınıfları üretim araçlarını elinde
bulunduran egemen güçlere karşı birleşmeye çağırmasıyla da sosyalist düzene uyarlanmıştır. Söz
konusu çerçevede güvenliğin tesis edilebilmesi adına yasa koyucu bir devlet otoritesine rıza
göstermek insanların ortak çıkarına ise bu önerme evrensel boyutta geçerli hâle getirilebilir ve dünya
çapında insanların birleşerek bir araya getirebildiği bir cumhuriyetten bahsedilebilir. Egemenlik de
halka ait ve bölünmez bir nitelik taşıyorsa insan ırkı dünyadaki tek egemen zümre olmalıdır.
Tüm bu ifadeler ışığında bu çalışmada ilk etapta kozmopolit toplum anlayışının düşünsel
arka plânı üzerinde durulacak, takip eden kısımda dünya yurttaşlığı fikrini benimsemiş ve bunu
savunan düşünürlerin görüşleri çerçevesinde Kozmopolitanizm kavramına getirmiş oldukları
açıklamalar karşılaştırılarak benzerlikler ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Çalışmanın sonuç bölümünde ise Kozmopolitan anlayışa getirilen eleştiriler kapsamında
ulus-devlet yapılanmasının günümüzdeki geçerliliğinin hangi ölçüde varlığını sürdürdüğü sorusu
cevaplanmaya çalışılarak, sınırların ortadan kalktığı, bireylerin öteki coğrafyalardaki yabancılık veya
misafirlik durumlarının ortadan kalktığı bir yeryüzü vatandaşlığı düşüncesinin içinde yaşadığımız
tarihsel dilimde somut bir karşılığının bulunup bulunmadığı tartışmaya açılacaktır.
2. KOZMOPOLİT TOPLUM FİKRİNİN DÜŞÜNSEL KÖKENLERİ
Tarihsel süreçte kozmopolit düşünceye somut olarak verilebilecek ilk örnek Sinoplu
Diyojendir. Diyojen'in içinde yaşadığı fıçısının önünden geçen kişilerin "Nerelisin?" sorusuna
"Dünya vatandaşıyım" şeklinde vermiş olduğu karşılık, kozmopolit düşünce anlayışının vücut
bulmasında atılmış ilk adım olarak kabul edilebilir.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
122 Levent BÖRKLÜOĞLU

Kozmopolitanizmin olumlanması anlamında temel dayanaklardan bir tanesi Stoacı görüştür.

Stoacılara göre bireyin dünya vatandaşı olabilmesi için yerel aidiyetlerinden vazgeçmesi
gerekmemektedir. Çünkü Stoacılar yerel aidiyetlerin yaşamı zenginleştirdiğini düşünmektedirler. Bir
insanın yerel bağlılıklarından kolaylıkla kopamayacağının farkında olduklarından, iç içe geçmiş
bağlılık çemberleri modeli üzerinde durmayı tercih etmişlerdir. İnsanın kendi benliği, ailesi,
akrabaları, komşuları, hemşehrileri, ülkesinin insanları ve bütün bunları çevreleyen insanlık
ailesinden oluşan bağlılık çemberlerini mümkün olduğu kadar fazla ölçüde birbirlerine
yakınlaştırmak; Stoacıların temel savunularından bir tanesi olmuştur. En dıştaki çember olan insanlık
ailesinin, en içteki çembere yani insanın öz benliğine yaklaştırıldığı derecede dünya vatandaşlığı
idealine yaklaşılması söz konusu olur. (Gençay, 2005)
Stoacılar'a göre iyilik, kişinin diğer insanlara elinden geldiği kadarıyla yardımda
bulunmasını gerektirir fakat insanların tümüne aynı yardımı sunmak imkansızdır ve fakat kişi bunu
en iyi ihtimalle bir politik akit içerisinde gerçekleştirebilir. Elbette Stoacılar herkesin bu politik akit
içerisinde yer alamayacağının farkındadırlar, bazı kimseler politikacı olarak değil de fazilet üzerine
özel ders veren kişiler olarak insanlığa hizmet ederler. Fakat Stoacılar, politik bağın dikkate
alınmasının hiçbir durumda kişinin mensubu olduğu polis ile sınırlı olmadığında ısrarcıdırlar.
Velhasıl, hareket noktaları, insanlara yardım etmek ve bazen bunu yapabilmek için de yabancı
topraklarda öğretmen ya da politik danışman olarak hizmet sunmaktır. Bu anlamda Stoacılar,
kozmopolis metaforlarına açık seçik ve elverişli bir içerik yükler: bir kozmopolit, insanlara faydalı
olabilmek için bir yerden başka bir yere gitmeyi göze alırken kozmopolit olmayan biri bunu yapmaz.
(Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2002)
Stoacı kozmopolitanizm, Greko-Romen dünyada, son derece inandırıcı sayısız biçime
bürünmüştür. Bu başarı, kısmen, o zamanlar dünyanın ne kadar kozmopolit olduğunu hatırlatarak
açıklanabilir. Büyük İskender'in fetihleri ve akabinde imparatorluğunun bölünmesiyle ortaya çıkan
halefi krallıklar, lokal sitelerin geleneksel otoritesini yerinden etmiş ve siteler arasında artan teması
beslemiş ve sonrasında yükselen Roma İmparatorluğu, tüm Akdeniz'i tek bir politik güç altında
birleştirmiştir. (Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2002)
Kozmopolitanizm'in diğer bir fikirsel dayanağı ise Kant'ın geliştirdiği ahlâki temellere dayalı
dünya vatandaşlığı düşüncesidir. Kant'a göre insan sadece insan olduğu için bir değere sahiptir. Bu
özelliği onu evrensel bir toplumun doğal üyesi yapar. Evrensel yasaya itaati esas alan, ulusların bir
tür birliğini öngören savunan Kant'ın sürekli barışı öngören kozmopolit yaklaşımına göre tarih,
amaçlı bir diyalektiğe sahiptir ve bu da bir şekilde ulusların birliği ile son bulacaktır. (Pojman, 2005,
ss. 62-65)
Bu bağlamda Kant'a göre aklın gösterdiği bir amaç doğrultusunda büyük veya küçük her
ulus, kendi hakları ve güvenliği için kendi yargısına değil, ulusların birleşik gücüne yaslanan
"ulusların birliği"ne dayanacak, yasalara göre belirlenmiş bu ortak iradeye bağlı kalacaktır. Ayrıca
uluslar arasında iş birliğini, şeffaflığı ve bir hukuku gerekli gören Kant, bir tür "dünya
cumhuriyeti"nin uluslararası nitelikteki tüm sorunlara çözüm getireceğini düşünmüş fakat bunu pek
olanaklı bulmamıştır. Zira ulusların birliğinin bir devlete dönüşmesi, devletler üzerinde müstakil
başka bir devlet yapısını oluşturacağından çelişki ortaya çıkacaktır. (Pojman, 2005, ss. 66-67)
Kant, devletler arasında sürekli barışın yaratılması için üç adet kesin madde ileri sürmektedir:
İlk olarak devletler cumhuriyete dayalı bir sivil anayasaya sahip olmalıdırlar. Devamında ulusların
tabi olduğu yasalar, özgür devletler federasyonu üzerinden temellenecektir. Nihayetinde yeryüzü
yurttaşlığının üzerine inşa edildiği yasanın sınırları evrensel konukseverlik şartlarına göre ortaya
konulacaktır. Kant’a göre konukseverlik dünya cumhuriyetinin potansiyel katılımcısı olarak
gördüğümüz sürece tüm insanlara ait bir haktır. Konukseverlik hakkı, yönetim biçiminin sınırları

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 123

üzerinde konumlanmıştır; üyeler ve yabancılar arasındaki ilişkileri düzenleyerek siyasal evrenin

sınırlarını ortadan kaldırır. Dolayısıyla konukseverlik hakkı, insan hakları ile yurttaşlık hakları
arasında kalan alanı ele geçirir. (Benhabib, 2006, s. 37)
3. KÜRESEL DÜNYADA KOZMOPOLİTAN YAKLAŞIMLAR
Kozmopolitanizm ilk elde; bir hükümetin, devletin ya da sivil örgütün temsilcisi olsa da
hiçbir unsurun aşmaması gereken standartlar ya da sınırları belirleyen temel değerler olarak
alınabilir. Bir birey ya da insanlığın bir üyesi olarak her bir insanın taleplerine odaklanan bu değerler,
insanların temel anlamda eşit olduğu ve eşit politik davranışı hak ettikleri görüşünü destekler; bunun
anlamı, insanların içinde doğdukları ya da büyüdükleri topluluğa bakılmaksızın eşit ölçüde
umursanıp göz önünde tutulmasına dayanan bir davranıştır. (Held, 2008, s. 609)
Kozmopolitanizm, köken itibariyle tüm insanlığı kuşatacak kozmopolis yani dünya
devletinin kurulmasını önerir. Liberal çizgideki düşünürlerin kimi zaman bu anlayışa paralel olarak
hareket ettikleri olmuşsa da geleneksel açıdan ulusu tek meşru politik topluluk olarak kabul ederler.
Dolayısıyla Kozmopolitanizm kavramı hoşgörü, karşılıklı anlayış, ve bağımlılık üzerine kurulmuş
uluslar arasındaki barış ve uyum için kullanılır. (Heywood, 2014, s. 129)
Kozmopolitanizm, "tüm bireylerin eşit manevi değere sahip, her birinin yaşamaya değer ve
tatmin edici bir yaşama hakkına sahip olduğunu savunmaktadır. (Poole, 1999, s. 158)
Kozmopolit bakış açısı çerçevesinde Held’in ortaya koyduğu yedi adet temel ilke söz
konusudur: Eşit değer ve saygınlık, etkin temsiliyet, kişisel sorumluluk ve hesap verme, razı olmak,
etkileşimli müzakere ve oy verme işlemi yoluyla ortaklaşa karar alma, kapsayıcılık ve yardımcı olma,
ciddi zararlardan kaçınma ve acil gereksinimlerin karşılanması. (Held, 2008, s. 610)
Eşit değer ve saygınlık ilkesi; dünyada herkesin eşit ahlâki konuma sahip olduğunu kabul
eder. Tüm insanların eşit ahlâki önem taşıdığını ve prensip olarak çıkarlarının eşit düzeyde göz
önünde tutulmasından hoşlanması gerektiğini belirtir. Bu ilke kabul edilmediğinde kozmopolitçi bir
bakış açısı için hiçbir temel söz konusu olmayacaktır. Etkin temsiliyet, insanların bilinçli olarak
muhakeme edebilme, kendini tartma ve kendi geleceklerini belirleme yeteneğinde oldukları
anlamına gelir. Odağına kişilerin özgürce seçim yapmasını, kendi seçtikleri yükümlülükler altına
girmelerini ve kendi faaliyetlerinin yansıyan sonuçlarının temelinde yatan koşullardan hoşnut
olmalarını yerleştirir. Kişisel sorumluluk ilkesine göre insanlar farklı yollarda başarılı olurlar ve
birisinin yaptığı gönüllü seçimden kaynaklanan farklılıkların hoş karşılanması ve kabul edilmesi
gerekir. (Held, 2008, s. 611)
Rıza ilkesi, ortak uzlaşma ve yönetişimin temelini oluşturur. Müzakere ve görüş birliği
işleyişlerinin yerini zorlama ve güç aldığında karar duraksamaya uğrar. Kendi geleceğini belirleme
temsiliyeti düşüncesi herkes için eşit ölçüde geçerli olacaksa, insanların, ortak sorunların
yönetiminde rızalarını ya da razı olmadıklarını gösterebildikleri bir sürece eşit ve özgür bir temelde
katılabilmeleri gerektiğini kabul etmelidir. (Held, 2008, s. 612)
Etkileşimli müzakere ve ortaklaşa karar alma ilkesi; ortak karar oluşturmanın karar
aşamasında oy vermeyle ve çoğunluk ilkesinin yöntemleriyle bağ kurulmasını gerektirir.
Kapsayıcılık ilkesi, kamuoyu kararlarından, sorunlarından ya da süreçlerinden önemli ölçüde
etkilenenlerin, bunları etkilemek ve biçimlendirmek için diğer bütün koşullar sabit kaldığında
delegeleri ya da temsilcileri yoluyla doğrudan ya da dolaylı olarak eşit fırsata sahip olmaları
gerektiğini vurgular. (Held, 2008, s. 613)

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
124 Levent BÖRKLÜOĞLU

Zarar vermekten kaçınma ve acil ihtiyaçların giderilmesi ilkesi, en yaşamsal ihtiyaçlara

öncelik tanımayı ifade eder. Böylece insanlar kendi politik topluluklarında ihtiyaçlarını ve refahlarını
biçimlendirme araçlarına sahip olurlar. (Held, 2008, ss. 614-615)
Held, Kozmopolitanizm'in dört adet kurumsal koşulunu belirlemiştir. Bunlardan ilki yasal
kozmopolitanizmdir. Yasal kozmopolitanizm, insanların yasal sistemin temel kurumları karşısında
eşit konumda olmaktan hoşnut kalacakları ideal bir küresel yasal düzen önermektedir. Yasal
kozmopolitanizmin kurumsal koşulları şu maddeleri içermektedir:
- Kozmopolitan demokratik hukukun savunulması; politik, sosyal ve ekonomik gücü
kapsayan yeni bir haklar ve yükümlülüklerle dolu bir sözleşme,
- Suç hukuku, ticari hukuk ve medeni hukuk unsurlarını kapsayan bağlantılı bir küresel yasal
sistem,
- Uluslararası Adalet Divanı’nı ve Uluslararası Ceza Mahkemesini yetkili kılmak, yeni bir
uluslararası insan hakları mahkemesinin yaratılması ve bölgesel insan hakları kurumlarının daha ileri
güzeyde geliştirilmesi. (Held, 2008, ss. 618-619)
Politik kozmopolitanizm, bölgesel ve küresel yönetişimin savunulmasını ve dünya genelinde
bir düzenleme ve yasal zorlama yapısını sağlayacak olan politik örgütlerin ve mekanizmaların
yaratılmasını kapsar. Bağlantılı bir dünyanın karmaşık yapılarını onaylayan politik
kozmopolitanizm, belirli konuları, coğrafi olarak sınırlanmış politik alanlara (kent, devlet ya da
bölge) bırakmak görüşündeyken; bunların dışında kalan çevre, dünya sağlığı ve ekonomik
düzenleme gibi sorunların bu sorunların adreslendiği yeni ve daha yaygın kurumlara gerek
duyduğunu düşünür. Politik kozmopolitçiliğin kurumsal koşulları şunları kapsar:
- Çok katmanlı yönetişim, nüfuz eden otorite,
- Yerelden küresele kadar demokratik açılım ağı,
- Artan politik bölgeselleşme,
- Kozmopolitçi hukukun savunulmasında zorlayıcı gücün son çare olarak kullanımı için,
etkili ve sorumlu bir uluslararası askeri gücün kurulması. (Held, 2008, ss. 619-620)
Ekonomik kozmopolitanizm, insanların bireysel ve ortak tasarılarını, başka bir deyişle her
insanın çıkarını, duyurulan özgürlükler temelinde eşit görmenin yarattığı sınırlamalar içinde
sürdürmeleri için ekonomik yeteneklerini geliştirmek anlamına gelmektedir. Bu nedenle de eşit değer
ve aktif temsil olasılığını uzlaştıran tüm ekonomik güç biçimlerini iyileştirmek için adil koşulları
oluşturmayı amaçlar. Ekonomik kozmopolitanizmin kurumsal koşulları şu unsurları içermektedir:
- Piyasa işleyişlerini ve önde gelen ekonomik güç yapılarını yeniden inşa etmek,
- Küresel vergilendirme mekanizmaları,
- Temsili korumak ve arttırmak için kaynakların ekonomik açıdan tehlikeye en açık olanlara
aktarımı. (Held, 2008, ss.621-622)
Kültürel kozmopolitanizm; ulusal gelenekler, kaderleri iç içe topluluklar ve alternatif yaşam
biçimleri arasında uzlaşma yaratma yeteneğidir. Kişinin yorum ve önyargı çerçevesinin ufkunu
genişletmek amacıyla diğerlerinin gelenekleri ve söylemleriyle diyalog kurma olasılığını
içermektedir. Kültürel kozmopolitanizmin gelişimi yerel, ulusal, bölgesel ya da küresel ortak
çözümleri gerektiren iç içe ortak yazgılar anlayışına bağlıdır. Kültürel kozmopolitanizmin kurumsal
koşulları şu maddeleri içermektedir:

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 125

- Sosyal, ekonomik ve çevresel olanları da dâhil, değişik alanlardaki politik toplulukların

artan ilişkili oluşlarının kabul edilmesi,
- Yerel, ulusal, bölgesel ve küresel anlamda ortak çözümleri gerektiren iç içe ortak yazgılar
anlayışının gelişmesi,
- Başkalarının bakış açısından yargılamayı öğrenirken; farklılığın, çeşitliliğin ve melezliğin
kutsanması. (Held, 2008, ss. 622-623)
Liberal bir ulus oluşturma süreci geçmişte, demokrasinin ulusal bir düzeyde
bütünleştirilmesini ve geliştirilmesini sağladıysa da bugün Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler ve
Dünya Bankası gibi ulus üstü ya da uluslararası kurumlara odaklanan daha küresel bir demokratik
yurttaşlık kavrayışına gereksinim vardır. Ekonomik küreselleşme, ortak çevre sorunları ve
uluslararası güvenlik gibi sorunların altından kalkabilmek, kozmopolit bir adalet kavrayışını daha
anlamlı kılabilmek adına bu tip kurumlar daha da güçlendirilmelidir. (Kymlicka, 2006, s. 439)
Kozmopolit toplum, tüm bireylerin eşit manevi değere ve her birinin yaşamaya değer ve
tatmin edici bir hayat sürme hakkına sahip olduğunu savunan bir düşünce üzerinde hayat bulmuştur.
Freeman’a göre kozmopolit toplum anlayışının etik anlamda temel ilkesi Evrensel İnsan Hakları
Beyannamesi’nin ilk maddesinde bulunabilir: “Tüm insanlar haysiyet ve haklar bakımından hür ve
eşit doğarlar”. Kozmopolitanlara göre bunun anlamı milli kimliklerin ve devlet sınırlarının, bireylerin
iyi bir yaşam sürebilmeleri için gerekli koşulları edinmeleri bakımından herhangi bir öneminin
olmadığıdır. Kozmopolitanizm, kurumsal bir reçete değil, ahlâki bir bakış açısıdır. Dolayısıyla
milletlere, devletlere ya da ulusların kendi kaderlerini tayin hakkına karşı değildir. Ancak devletlere
ve milli kurumlara birinci derecede etik değer atfetmeyi reddeder. (Freeman, 1999, s. 60)
Brennan, kozmopolitanizmin sadece gelenek farklarına dair bir merakı anlatmadığını, bir
dünya devleti ve buna denk düşen bir vatandaşlık kuramını yansıttığını ileri sürmektedir. (Breannan,
2001, s. 76) Freeman ise dünya devleti meselesini çok fazla önemsememiş, insanların refahını bütün
kurumların üstünde tutan kozmopolitanizmin dünya devletine bağlılığının zorunlu olmadığını
düşünmüştür. (Freeman, 1999, s. 61)
Nussbaum ise yurtseverlik gururuna yapılan vurgunun ahlâken tehlikeli olduğunu,
nihayetinde yurtseverliği hizmet etmek için yola çıktığı kimi haklı amaçlardan saptığını belirtir. Bu
çerçevede kozmopolitanizmin “dünya çapında insanlık topluluğuna bağlılık duyan kişi” ideali bu
amaçlara hizmet etmek için daha uygundur. Herhangi bir insan herhangi bir milletin içine doğabilir.
Ancak milliyet, sınıf, etnik aidiyet hatta cinsiyet farkları bizimle insanlığın diğer üyeleri arasında
engeller yaratmamalıdır. (Nussbaum, 1996, s. 4)
Nussbaum, dünya vatandaşlığı dediğimiz şeyin çoğu zaman yalnızlık getirdiğini
gözlemlemiş ve bu kavramı bir tür sürgün olarak tanımlamıştır."Yurtseverliğin sıcak ve sarmalayıcı
duygusundan, kişinin kendisinden olanlar için duyduğu gururdan" sürgünü ifade eder bir bakıma.
Kozmopolitanizm ise bu sürgün karşısında bireye yalnızca akıl ve insanlık aşkı sunar. Kozmopolit
düşünce anlayışını benimseyen kişi doğruyu, evrensel aklı, ülkesinin ve aidiyet duyduğu ulusun
önüne koyarak diğer insanlardan ayrılır. (Nussbaum, 1996, ss. 15-17)
Beck, milliyetçilik akımı ile ortaya çıkan bir risk algılaması üzerinden kozmopolitan bir
bakış açısı ortaya koymaya çalışmıştır. Bu algı, Beck’in şu ifadelerinden çıkarılabilir:
“Modernitenin ulusal devrinde kozmopolitanizm sadece kafamızın içindeki bir takım zihni
melekelerle kavranabiliyor, oysa yaşayan bir tecrübe olarak hissedilmiyordu. Milliyetçilik
ise tam tersine insanların kalplerini esir almıştı. Bu kafa-kalp düalizmi ikinci modernitede
ters yüz oldu. Gündelik hayat artık banal bir biçimde kozmopolitan hâle geldi. Fakat

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
126 Levent BÖRKLÜOĞLU

milliyetçiliğin sinsi kavramları neredeyse fırtınalı bir şekilde insanların zihinlerine

dadanmaya devam ediyor.” (Beck, 2006, s. 19)
Beck’e göre yeni kozmopolitanizm bir tür “risk kozmopolitanizmi” dir. Dünya büyüyen bir
risk toplumu olurken, risk ve tehlikelere karşı ortak bir bilinç olarak yeni bir kozmopolitanizm
gelişmektedir. Yeni kozmopolitanizm iki uçlu ihtimaller alanına işaret ettiğinden belirsiz ve refleksif
olana gönderme yapar. Risklerle dolu bir dünyada yaşayan insanlık hem ortak bir empati duyma ve
geliştirme fırsatı yakalamıştır hem de diğer yandan yeni belirsiz duruma karşı saldırgan ve nefret
dolu tepkiler ortaya koyabilmektedir. Bu açıdan risk toplumu aynı zamanda kozmopolitanlaşmaya
karşı gelişen yeni milliyetçiliğin de kaynağını oluşturmaktadır. (Beck, 2006, s. 33)
Hannerz ise kozmopolitan düşünceyi kültürel çoğulluk üzerinden tanımlar. Fertler ne kadar
fazla, farklı ve çeşitli kültür ile alışveriş halinde olursa o derece anlamlı deneyimler kazanır.
Kozmopolitanizm de bireysel deneyim içinde kültürlerin bir arada varoluşuna dair kendisine bir
konum belirler ve bu doğrultuda bir duruşa sahip olur. Kozmopolit düşünceyi harekete geçiren,
bireyin kendisinden olmayan ile bir iletişim kurmaya dönük istekliliğidir. (Hannerz, 1990, s. 239)
Hannerz'e göre kozmopolitanın ayırt edici özelliği hareketliliğinden ziyade onu bu
hareketliliğe iten temel motivasyonun ne olduğudur. Bu bağlamda turistler, yurt dışında çalışmak
durumunda kalan işçiler, mülteciler kozmopolitan değildir. Kozmopolitanların isteyerek, gönüllü
olarak bir kültüre dahil olmak, kendisinden olmayanlarla etkileşime geçmek ve gittiği ülkede bir
yabancıdan ziyade yerli gibi gözükmek isterler. Mesela turistler kendilerinde olmayanı sadece
gözlemlemekle yetinirler. Katılımcı yönleri bulunmaz. (Özkırımlı, 2010, s. 129)
4. KOZMOPOLİT TOPLUM DÜŞÜNCESİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER
Ulus devletlerin ortaya çıkmasından itibaren yurttaşlık olgusu ister istemez ulusallık kriteri
dikkate alınarak değerlendirilmeye başlanmıştır. Zira vatandaşlık değişimiz kavram, beraberinde bir
aidiyet şuurunun da bireyde yerleşik duruma geçmesine zemin hazırlar. Dolayısıyla bir ulusal kimlik
yahut milliyet çevresinde kendisine konum edinme ihtiyacı hisseder. (Dağ, 2012, s. 109)
Bu bağlamda yurttaşlık kavramı doğal olarak yurtseverlik kavramıyla dirsek temasına
geçerek toplumsal bütünleşmenin çekirdeğini oluşturur. Politik kültürün bütünlükçü tarafı esas
alındığında bireyler kendilerine haiz kimliklerini bir tarafa bırakarak yurttaşlık şemsiyesi altında
toplanıp tekil bir görünüme kavuşurlar. (Ercan, 2015, ss. 412-413)
Yurttaşlığın kültür ile ilişkisi çerçevesinde ise algıların da önemi ortaya çıkar. Algılar pek
çok toplumsal kurum aracılığıyla bireylerin egosuna iletilir. Ego, kendisiyle ilişki hâlinde olan aile,
din, mekan, nesne gibi toplumsal ve kültürüler öğeler hakkında bir anlama sahip olur. Dolayısıyla
ulusa yönelik hassasiyetler de toplumsal ve kültürel algı ile egonun biçimsel olarak ortaya
çıkarılmasını sağlar. (Belli, 2014, s. 423)
Ayrıca günümüz modern toplumlarında yurttaş veya ücretliler, kadınlar, çocuklar gibi
vatandaş kategorilerinin hakları sıkça gündeme gelmektedir. Ulus devlet bünyesindeki etnik ve
kültürel azınlıkların sahip olduğu haklar politik gündemin ilk sıralarını meşgul etmektedir. (Bal,
2014, s. 326)
Kozmopolit toplum projesi; elitist, tek tiplik içeren, gayri sahici, bağlantısız ve dolayısıyla
ütopik olduğu yönünde eleştiriler almıştır.
Buna göre kozmopolitanizm, yalnızca zengin sanayi toplumlarının seyahat etmek, başka
dilleri öğrenmek ve başka kültürleri özümsemek için gerekli kaynaklara sahip ayrıcalıklı bir kesim
için geçerli olan bir seçenektir. (Yack, 1999, s.104) Kozmopolitan değerlerin, örneğin Avrupa’ya
bağlılığın milli bağlılıklara üstün geldiği dünyanın gelişmiş kesimlerinde görülmektedir. Ancak

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 127

gelişmekte olan dünyada kozmopolitan değerler güçlü bir direnişle karşılaşmıştır. Buralarda
kozmopolitan değerlerin savunulması çoğu zaman, eski sömürgeci güçlerin kibirli biçimde kendi
Batılı değerlerinin benimsenmesinde ısrar ettikleri şüphesi ile karşılanmaktadır. (Glazer, 1996, s. 64)
İkinci eleştiri, kozmopolitanizmin tek tiplilik ve standartlaşma içermesi noktasındadır. Milli
farklılıkların silindiği ve herkesin tek bir sığ evrensel kültürü paylaştığı, sabun köpüğü diziler
izlediği, McDonalds yiyip Coca Cola içtiği bir millet-sonrası çağın ütopik bir vizyondan ziyade bir
kabus olacağı öne sürülmüştür. Etno-merkezci milliyetçiliğe karşı çıkmanın yolunun ulusal
çıkarların inkârını önermek değil, alternatif bir milli bakış sunmak olduğunu savunulmuştur. (Tamir,
1993, ss. 166-167)
İkinci eleştiri, kozmopolitanizme yöneltilen üçüncü eleştiri ile yani gayri sahicilik ya da
köksüzlük suçlamasıyla doğrudan ilişkilidir. Eleştirmenlere göre kozmopolit toplum ideali klâsik
liberalizmin en kötü özellikleri olan atomizm, soyutlama, kişinin köklerine yabancılaşması,
bağlılıktan yoksunluk, karakterin belirsizliği gibi sıfatları bünyesinde toplamıştır. (Özkırımlı, 2010,
s.132)
Kozmopolitanizme yönelik dördüncü itiraz onun soyut ya da dar oluşu üzerinedir. Bir çocuğa
“dünya vatandaşı” olmasını öğretmek ona bir soyutlamanın vatandaşı olmayı öğretmektir. Dünya,
hiçbir zaman vatandaşlığın yeri değildir. Başka insanlarla paylaşmış olduğumuz değerler, bağlar için
güçlü bir odak olamayacak kadar soyuttur. (McConnell, 1996, s. 81)
Son olarak beşinci eleştiri uyarınca kozmopolit toplum projesi bir ütopyadır. Günümüzde
dünya, hiç olmadığı kadar ulus-ötesi hareketliliklere sahne olmuştur ancak bu noktada popüler bir
bilinç varsa bile ulus-devlete alternatif olabilecek ölçüde kurumsallaşmış mıdır yoksa sadece siyasi
güçten yoksun bir kültürel bilinçten mi ibarettir? sorusu gündeme gelmiştir. (Cheah, 1998, s. 36)
SONUÇ
Modern dünyada küreselleşme olgusunun özellikle ekonomik/finansal boyutlarının ulus
devletler üzerinde ciddi bir aşınmaya yol açtığı iddia edilmektedir. Bunu yanı sıra siyasi bir karar
mercii olarak da devletlerin, yerlerini bölgesel ve ulus üstü yapılara bıraktığı öne sürülmektedir. Öte
yandan ülke topraklarının ötesindeki bağlantıların yaygınlaşması, belirli bir ulusal kara parçasıyla
bağlı olmayan kimliklerin ve kozmopolitan işbirliğinin gelişmesini de beraberinde getirmiştir.
Bireylerin yalnızca kendi etnik, ulusal, bölgesel kültürüyle sınırlı kalmayıp yeryüzündeki
diğer kültürlere de aşinalık duyması ve yalnızca bu kültürleri tanımakla yetinmeyip; gereklerini
öğrenip içselleştirerek söz konusu kültüre eklemlenmeleri kozmopolit düşünce anlayışının önemli
göstergelerinden birisi olmuştur. Dünyanın tek bir ülke olarak kabul edildiği, yurttaşlık bağının birey
ile devlet arasında değil de insan ile yeryüzü arasında kurulduğu bir ortam, aynı zamanda kozmopolit
toplumun doğal yaşam alanını oluşturmuştur.
Bununla birlikte dünya savaşları sonrasında yeryüzünde barış ve adaleti yeniden tesis etmek
amacıyla hayata geçirilen bilhassa Avrupa merkezli ulus ötesi kuruluşlar kozmopolitanizmin
kurumsal alt yapısının oluşturulması anlamında dikkati çeken bir başka gelişmedir. "Küresel barış",
"küresel adalet" gibi kavramlar dünyadaki politik kamuoyunun başat ilgi alanları ve üzerine kafa
yorulan başlıca meseleleri hâline gelmiştir.
Ancak tüm bu gelişmelerin günümüz dünyasında kozmopolitan düşüncenin, belirlemiş
olduğu "dünya devleti", "dünya vatandaşlığı" gibi görkemli hedeflere kısa vadede ulaşabilmeyi
sağlamasını beklemek oldukça iddialı ve iyimser bir bakış açısı olarak değerlendirilebilir. Zira içinde
yaşadığımız çağda ulusal sınırlar önemini hâlâ muhafaza etmektedir. Mevcut küresel ekonomik
aktörlerin çoğu herhangi bir bölgeye yatırım yapmak için istikrar sağlayacak kurumsal

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
128 Levent BÖRKLÜOĞLU

düzenlemelere ve destek mekanizmalarına ihtiyaç duymaktadırlar. Bu ortamı da onlara şimdiye

kadar sağlayan ve bundan sonra da uzun süreler sağlayacak olan yapılar yine ulus devletlerdir.
Bunun yanı sıra ulus kavramı da yeryüzünün pek çok yerinde insanlar için vazgeçilmez bir
politik/kültürel aidiyet kaynağı olarak geçerliliğini sürdürmektedir. Küresel iletişim araçları ve alt
yapı olanakları sayesinde yabancı kültürlere temas edebilmenin, onlarla diyalog hâline girebilmenin
son derece kolaylaştığı yadsınamaz bir gerçektir. Ancak bu ilişki ağları ulusları birbirinden ayırt eden
özelliklere yönelik farkındalık bilincini azaltmadığı gibi giderek arttırmıştır. Üniter devlet yapılarını
tehdit eden gelişmeler, kitlesel göçler, ekonomik çalkantıların getirdiği işsizlik problemi, kimliklerin
kendisini tehdit altında hissettiği bir ortam yaratmakta, bu durum da milliyetçi eğilimleri
körüklemektedir.
Ayrıca kozmopolit toplum projesinin taşıyıcı kurumsal aktörleri olarak ifade edebileceğimiz
Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Dünya Bankası vb. ulus ötesi kuruluşların işleyişlerine,
yapılanmalarına, üye olma veya üyelikten çıkma koşullarına karar verenler bu kurumların yaşamaları
için gerekli maddi ve siyasi desteği sağlayan ulus devletlerin yine kendileridir.
Önce bölgesel peşinden de yeryüzü barışını inşa etmeye dayalı bir felsefe üzerine köklerini
yaslamış olan Avrupa Birliği'nin bırakalım dünya vatandaşlığını, tüm üyelerinin üzerinde mutabık
kalabildiği bir "Avrupa vatandaşlığı" kimliğini hayata geçirebildiğini söyleyebilmek pek de mümkün
gözükmemektedir. Özellikle kıta dışı ülkelerle yapılan ticaretler söz konusu olduğunda üye ülkelerin
ulusal çıkarları çoğu zaman birlik çıkarlarının önüne geçebilmektedir. Buna ek olarak yine
Avrupa'daki son dönem politik gelişmeler göz önüne alındığında üye ülkelerdeki yükseliş trendine
giren yabancı düşmanlığına paralel olarak milliyetçi karaktere sahip sağ partilerin seçimlerde önemli
ölçüde oylarını arttırdıkları söylenebilir. Üye ülkelerin halklarının pek çoğunda din ve etnisite
kaynaklı olarak kendisinden olmayana karşı duyulan alerji ve beslenen husumet, birliğin kurulduğu
yıllardaki anlamlı sıfatlarından birisi olan "küresel barış projesi" vasfını önemli ölçüde törpülemiştir.
Dolayısıyla hızla yükselen Nazizim ve benzeri aşırı akımlar Avrupa ülkelerinde, Avrupalı yahut
Hıristiyan olmayanların yaşayabileceği güvenli alanların sayısını giderek azaltmaktadır.
Tarihin en büyük barış projesi olma iddiasıyla yola çıkmış bir ekonomik, siyasal ve politik
organizasyonun kendisinden olmayana karşı takınmış olduğu karşı tavır öteki coğrafyalarda da ister
istemez reaksiyonel karşılığını bulmuş; farklı medeniyetler birbirlerini birer düşman imgesi altında
tanımlamak durumunda kalmıştır. Ulus devletlerin siyasi olsun, ekonomik olsun veya kültürel olsun
gözettikleri çıkarları tarihin her döneminde bir realite olarak varlığını sürdürmüş; uluslararası
arenada güçlü olan devletlerin uluslarına tabi olan yurttaşların refah payları ötekilere oranla çok daha
ciddi boyutlara ulaşmıştır. Zenginliğin adaletli paylaşılmadığı bir yeryüzünde ise kalıcı bir barışı
tesis edip, ırk, din ve kültüre dayalı ayrımları tamamen ortadan kaldırarak ülke kavramını politik
literatürden çıkarabilmek yakın gelecekte olası gözükmemektedir.
Bağlayacak olursak, doğası gereği insanoğlu kendisini birincil olarak içine doğduğu topluma
ve topraklara ait hisseder. O toplumun gelenek, görenek, öğretileriyle yoğrulur ve şekil alır. Mensubu
olduğu ulusun tarihsel başarılarıyla övünür, aidiyet anlamında hissettiklerini sahip olduğu kimlik
bütünüyle karşılar. Ne türlü güçlüklerle karşılaşırsa karşılaşsın temel insan haklarından mahrum
bırakılmadığı müddetçe en rahat davranabileceği, hareket edebileceği yer yine doğup büyüdüğü
topraklar olacaktır. Elbette insanlar içinde yaşadığımız çağda dünyanın çeşitli yerlerindeki
kültürlerle kaynaşabilir, söz konusu kültürlere kısmen veya tam anlamıyla uyum sağlayabilir, aynı
müzikleri dinleyebilir, aynı yemekleri yiyebilir. Ama kozmopolitanizmin temel ilkeleri
doğrultusunda insanlardan tüm bu kültürel unsurları bütünüyle içselleştirmesini beklemek, somut
olarak anlamlı ve samimi örneklerine çok da rastlayamadığımız küresel barış ve birliktelik yolunda,

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış: Kozmopolitanizm 129

aidiyet duymuş olduğu değerleri ikinci plâna atmasını istemek hiç değilse günümüz dünyasının
gerçekleriyle bağdaşmamaktadır.

KAYNAKÇA
Bal, Hüseyin (2014). "Anthony H. Birch'in Siyasal Teorisinde Azınlık Hakları", Turkish Studies-
International Periodical for Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume
9/5 Spring 2014, ss. 323-337, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6559, Ankara-Turkey.
Beck, Ulrich (2006). The Cosmopolitan Vision, Cambridge Polity Press.
Belli, Ayşe Serap (2014). "Milliyetçilik ve Sosyal Psikolojik Zemini", Turkish Studies-International
Periodical for Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/5 Spring
2014, ss. 419-426, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6948, Ankara-Turkey.
Benhabib, Seyla (2006). Ötekilerin Hakları (Çev. Berna Akkıyal), İstanbul: İletişim.
Brennan, Timothy (2001). "Cosmopolitanism and Internationalism", New Left Review 7, Janurary-
Februrary, ss. 75-84.
Cheah, Pheng (1998). “Introduction Part II: The Cosmopolitical – Today”, içinde Cosmopolitics:
Thinking and Feeling Beyond the Nation (Der. P. Cheah and B. Robbins), University of
Minnesota Press, ss. 20-41
Dağ, Nilgün (2012). "Vatandaşlığın Niteliksel Dönüşümü ve Vatandaşlık Eğitimi Üzerine Bir
Betimleme Çalışması", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran,
13(1), ss. 105-118.
Ercan, Recep (2015). "Yetişkinlerde Yurtseverlik Tutumlarının Çeşitli Değişkenler Açısından
İncelenmesi", Turkish Studies-International Periodical for Languages, Literature and History
of Turkish or Turkic, Volume 10/3 Winter 2015, ss.409-426 ISSN: 1308-2140,
www.turkishstudies.net, DOI Number:
http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.7976, Ankara-Turkey.
Freeman, Michael (1998). “The Right to National Self-Determination: Ethical Problems and
Practical Solutions”, içinde The Rights of Nations Nations and Nationalism in a Changing
World (Ed. Desmond M. Clarke and Charles Jones), Cork University Press, ss. 45-64
Glazer, Nathan (1996). "Limits of Loyalty", içinde For Love of Country: Debating the Limits of
Patriotism-Martha C. Nussbaum with Respondents (der. J. Cohen), ss. 61-65, Boston:
Beacon Press.
Hannerz, Ulf (1990). "Cosmopolitans and Locals in World Culture", Theory, Culture&Society, 7,
ss. 237-251.
Held, David (2008). “Kozmopolitanizm: Kürselleşmeyi Evcilleştirmek” (Çev. Ezgi Sarıtaş), içinde
Küresel Dönüşümler (Haz. David Held and Anthony Mcgrew), Ankara: Phoenix, ss. 609-
628.
Heywood, Andrew (2014). Siyaset Teorisine Giriş (Çev. Hızır Murat Köse), İstanbul: Küre.
Kymlicka, Will (2006). Çağdaş Siyaset Felsefesine Giriş (Çev. Ebru Kılıç), İstanbul: İstanbul Bilgi
Üniversitesi.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
130 Levent BÖRKLÜOĞLU

Mcconnel, Michael (1996). "Don'y Neglect the Little Platoons", içinde For Love of Country:
Debating the Limits of Patriotism-Martha C. Nussbaum with Respondents (der. J. Cohen),
ss. 78-84, Boston: Beacon Press.
Nussbaum, Martha (1994). “Patriotism and Cosmopolitanism”, Boston Review,
http://bostonreview.net/martha-nussbaum-patriotism-and-cosmopolitanism (E. Tarihi: 18.03.2010)
Özkırımlı, Umut (2010). Milliyetçilik Üzerine Güncel Tartışmalar (Çev. Yetkin Başkaynak), İstanbul:
İstanbul Bilgi Üniversitesi.
Pojman, Louis (2005). "Kant's Perpetual Peace and Cosmopolitanism", Journal of Social
Philosophy, Volume 36, Issue 1, Spring, ss. 62-71.
Tamir, Yael. (1993.) Liberal Nationalism, Princeton: Princeton University Press.
Yack, Bernard (1999). The Myth of the Civic Nation, içinde Theorizing Nationalism (Ed. Ronald
Beiner), New York: State University of New York Press, ss. 103-118.
Diğer Kaynaklar
Gençay, Gökhan (2005). “Kozmopolitanizm, insani değerlere bağlı bir dünya amaçlar”, Birgün
Gazetesi,
http://www.birgun.net/sunday_index.php?news_code=1131250297&year=2005&month=1
1&day=06 (E.Tarihi: 12.03.2010)
Stanford Encyclopedia of Philosophy (2002), "Cosmopolitanism".
http://plato.stanford.edu/entries/cosmopolitanism/ (E. Tarihi: 01.06.2016)

Citation Information/Kaynakça Bilgisi

Börklüoğlu, L. (2016). “Ulus Devlet - Yurttaşlık İlişkileri Karşısında Küresel Bir Tavır Alış:
Kozmopolitanizm / A Global Attitude Against Nation State-Citizenship Relationships:
Cosmopolitanism”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages,
Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, (Prof. Dr. Kamil Veli
Nerimanoğlu Armağanı) Volume 11/13 Summer 2016, ANKARA/TURKEY,
www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9807, p.
117-130.

Turkish Studies
International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 11/13 Summer 2016
Copyright of Electronic Turkish Studies is the property of Electronic Turkish Studies and its
content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the
copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email
articles for individual use.